Joep Schrijvers is andragoloog (veranderdeskundige), en auteur van verschillende boeken. In een van zijn boeken ‘Het wilde vlees. De tomtomisering van de passionele mens’ beschrijft hij hoe onze samenleving een groot logistiek imperium is geworden en de gevolgen daarvan voor het privéleven van mensen.
Hij laat helder zien, hoe de toenemende controle in de maatschappij op het doen en laten van individuen een proces van 'monitoring' is dat noodzakelijkerwijs in een productiesysteem hoort, dat zowel in het bedrijfsleven als bij de overheid wordt toegepast, en dat kan worden omschreven als een cyber-regiem van een logistiek imperium, de neo-logistieke orde. Alles wordt opgedeeld in een voorstuwingsproces van productieketens, en dat proces mag nooit tot stilstand komen. Ook moeten deze processen voortdurend worden 'gemonitord' dwz gecontroleerd en bijgestuurd.
Dankzij de ontwikkelingen in de moderne technologie, met haar computersystemen, nieuwe vormen van automatisering, de opkomst van internet en de mogelijkheden op afstand productieprocessen te sturen en via de moderne communicatie op elkaar af te stemmen kunnen onderdelen van het productieproces op verschillende plaatsen worden uitgevoerd en toch aan elkaar worden gekoppeld. Dit is echter, omdat alles van alles afhankelijk is en storingen stagnaties kunnen veroorzaken in grootschalige systemen met grote gevolgen, een zeer kwetsbaar productiesysteem. Deze weblog is een onderzoek naar de neo-logistieke orde die Schrijvers ook analyseert aan de hand van actuele ontwikkelingen. Let wel, het is een systeemkritiek, of een analyse van een organisatorisch systeem, en geen poging het bewijs te leveren voor allerlei vage en onduidelijke samenzweringstheorien, waarbij getracht wordt te bewijzen dat er een algemeen door een kleine elite ontwikkeld plan achter zit. Het is een 'gevonden' systeem in mijn ogen, op miljoenen plaatsen in de wereld zijn vele mensen ermee bezig, zonder veel invloed op het eindresultaat, het 'gevonden' systeem vereist echter vanuit zichzelf bepaalde reacties, bijvoorbeeld de zeer uitgebreide en zich steeds verder uitbreidende controlesystemen om te voorkomen dat er in het systeem desastreuze stagnaties optreden. Een voorbeeld van een 'gevonden'subsysteem is de lange ontwikkeling van het sociale zekerheidsstelsel in Nederland. De liberalen wilden vooral sociale voorzieningen als de bijstand, de christendemocraten wilden werknemersverzekeringen en de sociaal-democraten volksverzekeringen en het is uiteindelijk via een proces van compromissen sluiten een mix geworden, die eigenlijk niemand bewust van te voren gepland heeft en zo heeft gewild.
kapitalisme
De neo-logistieke orde wordt ontwikkeld in het kader van het kapitalisme. Kenmerk daarvan is, dat goederen en diensten worden geproduceerd en geruild in een geldeconomie, waarbij de ondernmer winst maakt op de productie, handel en verkoop van producten op de markt. Maar om kwalitatief ongelijksoortige producten en diensten met elkaar te kunnen vergelijken, voor de ruil, of om een product in geld uit te kunnen drukken, moet het kwantificeerbaar zijn er moet een meetbaar systeem worden ontwikkeld. Dit wordt uitgewerkt in controlesystemen, standarisering van procedures, rationalisering en bureacratisering. De ondernemer die in concurrentieverhoudingen op basis van rationalisering schaalvergroting en automatisering een concurrentievoordeel ontwikkelt, wordt machtiger en groter en krijgt meer invloed. Dat bedrijf verovert een groter marktaandeel. Alles moet zoals gezegd meetbaar, kwantificeerbaar, gestandaardiseerd zijn. Omdat op die wijze een gemeenschappelijk kenmerk van kwalitatief verschillende goederen en diensten kan worden vastgesteld en ze in geld kunnen worden uitgedrukt en zo geruild. Een van de kenmerken van de ontwikkeling is verder, dat bedrijven onder concurrentieverhoudingen veel investeren in nieuwe technologien en nieuwe manieren van produceren, om zo te proberen te besparen op de factor arbeid.
Monitoren en gegevensuitwisseling
Met behulp van de moderne technologie kunnen alle bewegingen van mensen in de toekomst worden gevolgd middels een chip in je paspoort, dat iedereen verplicht altijd bij zich moet hebben. Globalisering leidt tot grenzeloze gegevensuitwisseling. Wereldwijd komt alles met elkaar in verband te staan. Het moderne productieproces wordt opgesplitst in deelprocessen die zich over de gehele wereld afspelen. Om dat proces vlot te laten verlopen, moet elk stukje dus gemonitord worden. Alles moet worden gezien, gemeten, geregistreerd en wordt vervolgens aan elkaar gekoppeld. Daarbij staat alles in het kader van veiligheid en efficiency. Al die controlemomenten en momenten van monitoring zijn in het kapitalisme ook weer middelen om geld te verdienen. Overal in de productieketens worden tolpoortjes, toegangspoortjes en drempels geplaatst: die maken een onderscheid tussen wie er wel door mag en wie niet. En wie erdoor wil, moet vaak betalen of moet aan bepaalde voorwaarden en/of kenmerken voldoen. Dit proces speelt zich af zowel in het bedrijfsleven als bij de overheid.
Tomtomisering van de consumenten
Op zijn website zegt Schrijvers: 'de samenleving is een groot logistiek imperium geworden, dat zelfs haar invloed uitoefent op het privéleven, de dromen en vooral de hartstochten van mensen. Iedereen is gestoord bezig met het rondpompen van geld, goederen, informatie en sperma. Vele passiestrategieën zijn werkzaam om de emoties van mensen op te poken, te dempen of te kanaliseren. Iedereen staat onder controle en toezicht. De ‘tomtomisering’ is definitief doorgedrongen. Mensen moeten nuttig en doelgericht blijven'. Schrijvers zegt dat in het bedrijfsleven de 'emonorm' is ontwikkeld, waarbij er via reclame, manipulatie van informatie, controle en het toedienen van prikkels en straffen naar wordt gestreefd dat bij de consumenten een zodanige onderlinge verhouding tussen de basis-emoties ontstaat dat deze het meest efficient en effectief is voor het productie-systeem. De zes basisemoties zijn angst, walging (afschuw, afkeer), woede (boosheid, agressiviteit), blijdschap (vreugde), verbazing (verrassing) en verdriet (droefheid). Groepen mensen worden vervolgens ingedeeld in 'consumentenprofielen' waarop verschillende manipulatietechnieken losgelaten kunnen worden.
monitoringsprocessen
Wat voor gevolgen heeft de neo-logistieke orde voor de burgers? Vele burgers worden soms tot wanhoop gedreven door de vele wachtwoorden, nummers, toegangscodes, pasjes, die ze moeten managen. Monitoringsprocessen vinden niet alleen plaats door middel van nieuwe technieken maar ook door allerlei andere vormen van informatieverzameling volgens traditionele methoden. (Consumenten thuis opbellen) Marketingdeskundigen willen zoveel mogelijk van de consumenten weten. Wat willen ze, hoe zijn ze beinvloedbaar? Reageren ze op bepaalde reclamecampagnes? Waarom wel of waarom niet? Hebben ze klachten over de voortgang van de productie in een van de vele op elkaar afgestemde productieketens? Etc. Daarom worden vele consumenten bijna platgebeld, vooral onder etenstijd, zodat men er zeker van is dat de mensen in het gezin allemaal thuis zijn. De callcenters doen dit in de eerste plaats om wat te verkopen maar het kunnen ook telefoontjes zijn van enquetebureau’s die de mening willen weten. Zo maken deze belsessies deel uit van de monitoringprocessen. Dat mensen daarop geprikkeld of geirriteerd reageren is vaak niet van belang. Het gaat om informatie verzamelen.
Gebrekkig geprivatiseerd controlesysteem
Maar er zijn ook andere gevolgen van de neo-logistieke orde. Schrijvers benadrukt enigszins eenzijdig de nagestreefde perfectie van dit systeem. Ontsnappen is nauwelijks mogelijk. Maar dit logistieke systeem werkt echter allerminst perfect. Zodra in een van de ketens van een productiecyclus een stagnatie optreedt, kan dit grote gevolgen hebben voor grote delen van de samenleving. Die stagnaties treden op door ongelukken, of uitvallen van automatiseringssystemen, menselijke fouten, maar ook moedwillige onverschilligheid of sabotage. Treinen die in een groot gebied niet meer rijden als ergens een spoor tijdelijk geblokkeerd raakt, lange wachttijden bij allerlei instellingen bij stagnatie in een van de ketens, etc. Menselijk gedrag is toch altijd weer onvoorspelbaar en vaak irrationeel. Maar er is meer. Je zou kunnen zeggen, dat de hierboven beschreven neo-logistieke orde tegenstrijdig is. Aan de ene kant gaat het om nieuwe vormen van samenwerking, taakverdeling en gecontroleerde organisatie van productieketens op basis van de nieuwste technologien. Aan de andere kant gebeurt dit echter in het kader van het kapitalisme. En dat betekent organisatie van de maatschappij op basis van het concurrentieprincipe en de toe-eigening van organisaties en bedrijven op basis van het particulier winstbejag. Mensen moeten met elkaar concurreren om een deel van de koek. Dit betekent dat veel van de hierboven genoemde controlerende instanties zijn geprivatiseerd. Er vormt zich als het ware een uitgebreid netwerk van virtuele private wachttorens die onderling relaties onderhouden, om het voortdurende proces van de productie goederen, diensten en informatie in de productieketens te managen, maar tegelijkertijd zijn die wachttorens ook elkaars concurrenten. Instanties werken elkaar vaak tegen. Tegelijkertijd is het hele controlesysteem een middel om op de markt geld te verdienen. Overal zijn controlepoortjes, fysiek en virtueel, en worden voorwaarden opgesteld, wanneer je bepaalde (virtuele) poorten mag passeren en wanneer niet. Daarbij kan de voorwaarde zijn dat je eerst moet betalen om te kunnen passeren. De onderlinge relaties tussen al die geprivatiseerde instellingen worden steeds ingewikkelder, waarbij allerlei coordinatieproblemen ontstaan, die de toegang tot voorzieningen frustreren.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten